নতুন দিল্লী, মধ্য প্ৰদেশৰ একাউণ্টেণ্ট জেনেৰেলৰ এক প্ৰতিবেদনত কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্য চৰকাৰৰ বিভাগৰ মাজত “সমন্বয়ৰ অভাৱ”ৰ ওপৰত আলোকপাত কৰি কুনো ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানত প্ৰজেক্ট চিতা পৰিচালনাৰ ওপৰত উদ্বেগ প্ৰকাশ কৰিছে।
আফ্ৰিকাৰ পৰা চিতা অহাৰ পিছতো ২০২০-২০৩০ বৰ্ষৰ বাবে উদ্যানখনৰ পৰিচালনা পৰিকল্পনাত চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ কোনো উল্লেখ নাই বুলিও প্ৰতিবেদনত প্ৰকাশ পাইছে।
এই উদ্বেগ সন্দৰ্ভত সোধাত বনাঞ্চলৰ মুখ্য সংৰক্ষক তথা লায়ন প্ৰজেক্টৰ সঞ্চালক উত্তম শৰ্মাই কয় যে তেওঁলোকে নিৰীক্ষকসকলক সঁহাৰি দিছে যদিও বিশেষ সবিশেষ ভাগ কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছে।তেওঁ কয় যে এইটো এটা ৰুটিন অনুশীলন যিটো কেইবাটাও পৰ্যায়ত কৰা হয়।প্ৰয়োজন হ’লে যিকোনো ব্যৱস্থা সমগ্ৰ প্ৰক্ৰিয়াটো সম্পূৰ্ণ হোৱাৰ পিছত গ্ৰহণ কৰা হ’ব।
২০১৯ চনৰ আগষ্টৰ পৰা ২০২৩ চনৰ নৱেম্বৰ মাহলৈকে এই অডিটত দেখা গৈছে যে স্থল কৰ্মচাৰী আৰু কুনো বন্যপ্ৰাণী বিভাগ "ছাইট নিৰ্বাচন" বা "চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ অধ্যয়ন"ৰ সৈতে জড়িত নাছিল।
তথ্যৰ অধিকাৰ আইনৰ অধীনত লাভ কৰা প্ৰতিবেদনত কোৱা হৈছে যে কুনো অভয়াৰণ্যখনক প্ৰথমে এছিয়াটিক সিংহৰ দ্বিতীয় বাসস্থান হিচাপে চিনাক্ত কৰা হৈছিল। কিন্তু ২০২৩ চনৰ নৱেম্বৰ মাহলৈকে এছিয়াটিক সিংহৰ পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ বাবে কোনো প্ৰচেষ্টা চলোৱা হোৱা নাই বুলিও কোৱা হৈছে।আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিগ কেট এলায়েন্সৰ সঞ্চালক প্ৰধান এছ পি যাদৱে যোৱা সপ্তাহত কয় যে গুজৰাটত এছিয়াটিক সিংহৰ জনসংখ্যাৰ মাজত প্ৰাকৃতিক ভৌগোলিক বিচ্ছিন্নতা ঘটিছে আৰু বৰ্তমান ইয়াক স্থানান্তৰ কৰাৰ প্ৰয়োজন নাই।
নিৰীক্ষণ প্ৰতিবেদনত কোৱা হৈছে যে, "এই পৰিচালনা পৰিকল্পনাত চিতাৰ কোনো উল্লেখ নাছিল... গতিকে ২০২১-২২ চনৰ পৰা ২০২৩-২৪ চনলৈ (২০২৪ চনৰ জানুৱাৰী মাহলৈকে) প্ৰকল্প চিতাৰ ওপৰত ৪৪.১৪ কোটি টকা ব্যয় হোৱা নাছিল অনুমোদিত পৰিচালনা পৰিকল্পনা।"
প্ৰতিবেদন অনুসৰি, অডিটৰসকলে "কাৰ নিৰ্দেশনাত চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ কাম আৰম্ভ হৈছিল" বুলি স্পষ্ট কৰা কোনো ৰেকৰ্ড বিচাৰি পোৱা নাই।২০২০ চনৰ ২৮ জানুৱাৰীত উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ নিৰ্দেশ অনুসৰি আফ্ৰিকান চিটাৰ বাবে আটাইতকৈ উপযুক্ত স্থান নিৰ্বাচনৰ বাবে তিনিজনীয়া এখন কমিটী গঠন কৰা হয়। এই পেনেলে প্ৰতি চাৰি মাহৰ মূৰে মূৰে উচ্চতম ন্যায়ালয়ত নিজৰ প্ৰতিবেদন দাখিল কৰিব লাগিছিল।
"উচ্চতম ন্যায়ালয়ে কেৱল বিশেষজ্ঞ সমিতিখনহে স্থাপন কৰিছিল। চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তন কেৱল কুনো ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানৰ ভিতৰতে হ'ব নে নহয় সেয়া স্পষ্ট নাছিল।"
"সেয়েহে পৰিচালনা পৰিকল্পনাত চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ কোনো অধ্যায় নাই। কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে প্ৰস্তুত কৰা চিতা একচন প্লেন ২০২১ অনুসৰি চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ সৈতে জড়িত কামসমূহ সম্পন্ন কৰা হৈছে।"- বন সংমণ্ডলে নিৰীক্ষকসকলক কয়।ইয়াত লগতে কোৱা হৈছে যে ২০১৩ চনৰ ১৫ এপ্ৰিলত উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ সিদ্ধান্ত অনুসৰি এছিয়াৰ সিংহৰ বিকল্প বাসস্থান হিচাপে কুনোক বিকশিত কৰা হ’ব আৰু ৰাজ্য চৰকাৰে ইয়াৰ প্ৰতি “সম্পূৰ্ণ গুৰুত্বপূৰ্ণ”।
নিৰীক্ষণ প্ৰতিবেদনত কোৱা হৈছে যে, ভাৰত চৰকাৰ আৰু মধ্যপ্ৰদেশ চৰকাৰৰ বিভাগসমূহৰ মাজত সমন্বয়ৰ অভাৱ হোৱাটো বন সংমণ্ডলৰ বক্তব্যৰ পৰা স্পষ্ট হৈ পৰিছে।
"এইটোও স্পষ্ট যে ঠাই নিৰ্বাচন বা চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ অধ্যয়নত গ্ৰাউণ্ড ষ্টাফ আৰু বন বিভাগ জড়িত নাছিল। বিষয়টো চৰকাৰৰ দৃষ্টিগোচৰ কৰা হৈছে।"প্ৰতিবেদনত আৰু কোৱা হৈছে যে ২৫৫টা অনুমোদিত পদৰ ভিতৰত ৪৩টা পদ খালী আছিল, “যিটোৱে বনাঞ্চল আৰু বন্যপ্ৰাণীৰ সুৰক্ষাত তাৎক্ষণিক প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে”।
প্ৰতিবেদনত উল্লেখ কৰা হৈছে যে কুনো বন্যপ্ৰাণী বিভাগৰ প্ৰাক্তন বিভাগীয় বন বিষয়া প্ৰকাশ কুমাৰ ভাৰ্মাক চিতা ব্যৱস্থাপনাৰ প্ৰশিক্ষণৰ বাবে দক্ষিণ আফ্ৰিকা আৰু নামিবিয়ালৈ প্ৰেৰণ কৰা হৈছিল।
কিন্তু প্ৰশিক্ষণৰ মাত্ৰ কেইদিনমানৰ পিছতে তেওঁক আন ঠাইলৈ বদলি কৰা হয়, যাৰ ফলত তেওঁৰ "চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ বাবে প্ৰশিক্ষণ অব্যৱহৃত হৈ পৰে আৰু ইয়াৰ বাবে হোৱা খৰচ অসাৰ" হৈ পৰে।ভাৰতত চিতা প্ৰৱৰ্তনৰ কাৰ্য্য পৰিকল্পনা অনুসৰি চিতা সংৰক্ষণ স্থানৰ পৰা প্ৰশিক্ষিত কৰ্মচাৰীক "নূন্যতম পাঁচ বছৰৰ বাবে" আঁতৰাই নিব নালাগিছিল।
ভোপালস্থিত বন্যপ্ৰাণী কৰ্মী অজয় ডুবেই কয় যে প্ৰতিবেদনখনে কেইবাটাও গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্নৰ উত্থাপন কৰিছে, য’ত “কেন্দ্ৰীয় আৰু ৰাজ্য চৰকাৰৰ বিভাগসমূহৰ মাজত সমন্বয় আৰু বুজাবুজি” সম্পৰ্কে উদ্বেগ আছে, যিবোৰ চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তন কাৰ্যসূচীৰ সফলতাৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।
মন কৰিবলগীয়া যে, বিশ্বৰ প্ৰথমবাৰৰ বাবে এনে প্ৰচেষ্টাৰ অংশ হিচাপে আফ্ৰিকান চিতা কুনোত উপস্থিত হোৱাৰ পিছতো বহুতো মূল পদ খালী হৈয়েই আছে, যাৰ ফলত জীৱ-জন্তুৰ পৰিচালনাত প্ৰত্যক্ষ প্ৰভাৱ পৰিছে।ডাঙৰ মেকুৰীবোৰৰ প্ৰথমবাৰৰ বাবে আন্তঃমহাদেশীয় স্থানান্তৰৰ অংশ হিচাপে এতিয়ালৈকে মধ্যপ্ৰদেশৰ কুনো ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানলৈ ২০টা চিতা অনা হৈছে -- ২০২২ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহত নামিবিয়াৰ পৰা আঠটা আৰু ২০২৩ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ পৰা ১২টা।
ভাৰতলৈ অহাৰ পিছৰে পৰা আঠটা প্ৰাপ্তবয়স্ক চিতা -- তিনিটা মাইকী আৰু ৫টা মতা -- মৃত্যুমুখত পৰিছে।
ভাৰতত সোতৰটা পোৱালি জন্ম হৈছে, ১২টা জীয়াই আছে, যাৰ ফলত কুনোত পোৱালিকে ধৰি মুঠ চিতাৰ সংখ্যা ২৪টা হৈছে।বৰ্তমান সকলোবোৰ ঘেৰাওত আছে। ১৭ ছেপ্টেম্বৰত দুবছৰ সম্পূৰ্ণ হ’ব এই গ্ৰেণ্ড ইনিচিয়েটিভ।‘ভাৰতত চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ বাবে কাৰ্য্য পৰিকল্পনা’ত দক্ষিণ আফ্ৰিকা, নামিবিয়া, আৰু অন্যান্য আফ্ৰিকান দেশৰ পৰা প্ৰতি বছৰে প্ৰায় ১২-১৪টা চিতা আনি পাঁচ বছৰৰ বাবে প্ৰতিষ্ঠাপক ষ্টক স্থাপন কৰাৰ ৰূপৰেখা দাঙি ধৰা হৈছে।
আফ্ৰিকাৰ পৰা চিতা অহাৰ পিছতো ২০২০-২০৩০ বৰ্ষৰ বাবে উদ্যানখনৰ পৰিচালনা পৰিকল্পনাত চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ কোনো উল্লেখ নাই বুলিও প্ৰতিবেদনত প্ৰকাশ পাইছে।
এই উদ্বেগ সন্দৰ্ভত সোধাত বনাঞ্চলৰ মুখ্য সংৰক্ষক তথা লায়ন প্ৰজেক্টৰ সঞ্চালক উত্তম শৰ্মাই কয় যে তেওঁলোকে নিৰীক্ষকসকলক সঁহাৰি দিছে যদিও বিশেষ সবিশেষ ভাগ কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছে।তেওঁ কয় যে এইটো এটা ৰুটিন অনুশীলন যিটো কেইবাটাও পৰ্যায়ত কৰা হয়।প্ৰয়োজন হ’লে যিকোনো ব্যৱস্থা সমগ্ৰ প্ৰক্ৰিয়াটো সম্পূৰ্ণ হোৱাৰ পিছত গ্ৰহণ কৰা হ’ব।
২০১৯ চনৰ আগষ্টৰ পৰা ২০২৩ চনৰ নৱেম্বৰ মাহলৈকে এই অডিটত দেখা গৈছে যে স্থল কৰ্মচাৰী আৰু কুনো বন্যপ্ৰাণী বিভাগ "ছাইট নিৰ্বাচন" বা "চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ অধ্যয়ন"ৰ সৈতে জড়িত নাছিল।
তথ্যৰ অধিকাৰ আইনৰ অধীনত লাভ কৰা প্ৰতিবেদনত কোৱা হৈছে যে কুনো অভয়াৰণ্যখনক প্ৰথমে এছিয়াটিক সিংহৰ দ্বিতীয় বাসস্থান হিচাপে চিনাক্ত কৰা হৈছিল। কিন্তু ২০২৩ চনৰ নৱেম্বৰ মাহলৈকে এছিয়াটিক সিংহৰ পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ বাবে কোনো প্ৰচেষ্টা চলোৱা হোৱা নাই বুলিও কোৱা হৈছে।আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিগ কেট এলায়েন্সৰ সঞ্চালক প্ৰধান এছ পি যাদৱে যোৱা সপ্তাহত কয় যে গুজৰাটত এছিয়াটিক সিংহৰ জনসংখ্যাৰ মাজত প্ৰাকৃতিক ভৌগোলিক বিচ্ছিন্নতা ঘটিছে আৰু বৰ্তমান ইয়াক স্থানান্তৰ কৰাৰ প্ৰয়োজন নাই।
নিৰীক্ষণ প্ৰতিবেদনত কোৱা হৈছে যে, "এই পৰিচালনা পৰিকল্পনাত চিতাৰ কোনো উল্লেখ নাছিল... গতিকে ২০২১-২২ চনৰ পৰা ২০২৩-২৪ চনলৈ (২০২৪ চনৰ জানুৱাৰী মাহলৈকে) প্ৰকল্প চিতাৰ ওপৰত ৪৪.১৪ কোটি টকা ব্যয় হোৱা নাছিল অনুমোদিত পৰিচালনা পৰিকল্পনা।"
প্ৰতিবেদন অনুসৰি, অডিটৰসকলে "কাৰ নিৰ্দেশনাত চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ কাম আৰম্ভ হৈছিল" বুলি স্পষ্ট কৰা কোনো ৰেকৰ্ড বিচাৰি পোৱা নাই।২০২০ চনৰ ২৮ জানুৱাৰীত উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ নিৰ্দেশ অনুসৰি আফ্ৰিকান চিটাৰ বাবে আটাইতকৈ উপযুক্ত স্থান নিৰ্বাচনৰ বাবে তিনিজনীয়া এখন কমিটী গঠন কৰা হয়। এই পেনেলে প্ৰতি চাৰি মাহৰ মূৰে মূৰে উচ্চতম ন্যায়ালয়ত নিজৰ প্ৰতিবেদন দাখিল কৰিব লাগিছিল।
"উচ্চতম ন্যায়ালয়ে কেৱল বিশেষজ্ঞ সমিতিখনহে স্থাপন কৰিছিল। চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তন কেৱল কুনো ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানৰ ভিতৰতে হ'ব নে নহয় সেয়া স্পষ্ট নাছিল।"
"সেয়েহে পৰিচালনা পৰিকল্পনাত চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ কোনো অধ্যায় নাই। কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে প্ৰস্তুত কৰা চিতা একচন প্লেন ২০২১ অনুসৰি চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ সৈতে জড়িত কামসমূহ সম্পন্ন কৰা হৈছে।"- বন সংমণ্ডলে নিৰীক্ষকসকলক কয়।ইয়াত লগতে কোৱা হৈছে যে ২০১৩ চনৰ ১৫ এপ্ৰিলত উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ সিদ্ধান্ত অনুসৰি এছিয়াৰ সিংহৰ বিকল্প বাসস্থান হিচাপে কুনোক বিকশিত কৰা হ’ব আৰু ৰাজ্য চৰকাৰে ইয়াৰ প্ৰতি “সম্পূৰ্ণ গুৰুত্বপূৰ্ণ”।
নিৰীক্ষণ প্ৰতিবেদনত কোৱা হৈছে যে, ভাৰত চৰকাৰ আৰু মধ্যপ্ৰদেশ চৰকাৰৰ বিভাগসমূহৰ মাজত সমন্বয়ৰ অভাৱ হোৱাটো বন সংমণ্ডলৰ বক্তব্যৰ পৰা স্পষ্ট হৈ পৰিছে।
"এইটোও স্পষ্ট যে ঠাই নিৰ্বাচন বা চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ অধ্যয়নত গ্ৰাউণ্ড ষ্টাফ আৰু বন বিভাগ জড়িত নাছিল। বিষয়টো চৰকাৰৰ দৃষ্টিগোচৰ কৰা হৈছে।"প্ৰতিবেদনত আৰু কোৱা হৈছে যে ২৫৫টা অনুমোদিত পদৰ ভিতৰত ৪৩টা পদ খালী আছিল, “যিটোৱে বনাঞ্চল আৰু বন্যপ্ৰাণীৰ সুৰক্ষাত তাৎক্ষণিক প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে”।
প্ৰতিবেদনত উল্লেখ কৰা হৈছে যে কুনো বন্যপ্ৰাণী বিভাগৰ প্ৰাক্তন বিভাগীয় বন বিষয়া প্ৰকাশ কুমাৰ ভাৰ্মাক চিতা ব্যৱস্থাপনাৰ প্ৰশিক্ষণৰ বাবে দক্ষিণ আফ্ৰিকা আৰু নামিবিয়ালৈ প্ৰেৰণ কৰা হৈছিল।
কিন্তু প্ৰশিক্ষণৰ মাত্ৰ কেইদিনমানৰ পিছতে তেওঁক আন ঠাইলৈ বদলি কৰা হয়, যাৰ ফলত তেওঁৰ "চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ বাবে প্ৰশিক্ষণ অব্যৱহৃত হৈ পৰে আৰু ইয়াৰ বাবে হোৱা খৰচ অসাৰ" হৈ পৰে।ভাৰতত চিতা প্ৰৱৰ্তনৰ কাৰ্য্য পৰিকল্পনা অনুসৰি চিতা সংৰক্ষণ স্থানৰ পৰা প্ৰশিক্ষিত কৰ্মচাৰীক "নূন্যতম পাঁচ বছৰৰ বাবে" আঁতৰাই নিব নালাগিছিল।
ভোপালস্থিত বন্যপ্ৰাণী কৰ্মী অজয় ডুবেই কয় যে প্ৰতিবেদনখনে কেইবাটাও গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্নৰ উত্থাপন কৰিছে, য’ত “কেন্দ্ৰীয় আৰু ৰাজ্য চৰকাৰৰ বিভাগসমূহৰ মাজত সমন্বয় আৰু বুজাবুজি” সম্পৰ্কে উদ্বেগ আছে, যিবোৰ চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তন কাৰ্যসূচীৰ সফলতাৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।
মন কৰিবলগীয়া যে, বিশ্বৰ প্ৰথমবাৰৰ বাবে এনে প্ৰচেষ্টাৰ অংশ হিচাপে আফ্ৰিকান চিতা কুনোত উপস্থিত হোৱাৰ পিছতো বহুতো মূল পদ খালী হৈয়েই আছে, যাৰ ফলত জীৱ-জন্তুৰ পৰিচালনাত প্ৰত্যক্ষ প্ৰভাৱ পৰিছে।ডাঙৰ মেকুৰীবোৰৰ প্ৰথমবাৰৰ বাবে আন্তঃমহাদেশীয় স্থানান্তৰৰ অংশ হিচাপে এতিয়ালৈকে মধ্যপ্ৰদেশৰ কুনো ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানলৈ ২০টা চিতা অনা হৈছে -- ২০২২ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহত নামিবিয়াৰ পৰা আঠটা আৰু ২০২৩ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ পৰা ১২টা।
ভাৰতলৈ অহাৰ পিছৰে পৰা আঠটা প্ৰাপ্তবয়স্ক চিতা -- তিনিটা মাইকী আৰু ৫টা মতা -- মৃত্যুমুখত পৰিছে।
ভাৰতত সোতৰটা পোৱালি জন্ম হৈছে, ১২টা জীয়াই আছে, যাৰ ফলত কুনোত পোৱালিকে ধৰি মুঠ চিতাৰ সংখ্যা ২৪টা হৈছে।বৰ্তমান সকলোবোৰ ঘেৰাওত আছে। ১৭ ছেপ্টেম্বৰত দুবছৰ সম্পূৰ্ণ হ’ব এই গ্ৰেণ্ড ইনিচিয়েটিভ।‘ভাৰতত চিতা পুনৰ প্ৰৱৰ্তনৰ বাবে কাৰ্য্য পৰিকল্পনা’ত দক্ষিণ আফ্ৰিকা, নামিবিয়া, আৰু অন্যান্য আফ্ৰিকান দেশৰ পৰা প্ৰতি বছৰে প্ৰায় ১২-১৪টা চিতা আনি পাঁচ বছৰৰ বাবে প্ৰতিষ্ঠাপক ষ্টক স্থাপন কৰাৰ ৰূপৰেখা দাঙি ধৰা হৈছে।
